شهرستان سرخه:
پیشینه تاریخي:
قدیمی ترین نويسنده اي که از سرخه در کتاب خود نامي آورده است ((ابن رسته)) مي باشد. او درکتاب خود (( الاعلاق النفيسه)) سرخه(سُره) را شهري در كنار شهر سمنان معرفي كرده است. تاريخ تأليف اين اثر سال ۲۹۰ ه/ ۹۰۲ م مي باشد.
شهر سرخه به عنوان مرکز این شهرستان از آثار تاریخی و گرانبهاي بسياري برخوردار است که از آن جمله مي توان به خانه حاج حشمت اللشکر، حمام بيرون دژ، مسجد جامع و چهلستون، مسجد امام هادي(ع)، مسجد امام حسين(ع)، بقعه پير غريب، آب انبار اشاره كرد
ویژگی های جغرافيايي:
این شهرستان در استان سمنان در فاصله ۱۸۰ کیلومتری شرق تهران و در ۲۰ کيلومتري مرکز استان قرار دارد. وسعت آن ۹۲۲۲ كيلومتر مربع است و از شرق به شهرستان سمنان، از شمال شرق به شهرستان مهديشهر، از شمال به استان تهران، از غرب به شهرستان آرادان و از جنوب به دشت كوير محدود شده است. شهرستان سرخه داراي يك شهر، دو دهستان(هفدر و لاسجرد) و ۱۴ روستا است. اين روستاها عبارتند از: مؤمن آباد، افتر، لاسجرد، اروانه، بيابانك، صوفي آباد، امام زاده عبدا...، عبدا... آباد بالا، عبدا... آباد پايين، ايج، جوين، شاهزاده محمد زيد، اسدآباد و آل دره.
گویش های رایج در شهرستان سرخه، شامل: سرخه اي، افتري، مؤمن آبادي، لاسجردي و بيابانکي است.
شهرستان سرخه ۲۰۰ شهید به نظام مقدس جمهوری اسلامی ايران تقديم کرده است .
رکن الدین احمد بن محمد بن احمد البیابانکی سمناني معروف به شيخ علاء الدوله سمناني، شيخ محمود مزدقاني، شيخ عباسعلي کلامي سرخه اي (مشهور به آيت ا... عباسعلي ارسطو)، آيت ا... اشرف سرخه اي، آيت ا... فيض سرخه اي، آيت ا... شيخ محمد سرخه اي، آيت ا... زين العابدين سرخه اي، حجت الاسلام و المسلمين محمد حسين سلامي، ملا احمد رجايي، ملا اسدا... صبوري، شيخ زين العابدين پيوندي، شيخ عباسعلي موصي(اسلامي)، حجت الاسلام و المسلمين زين العابدين نطنزي، شيخ عبدالعلي عمادالدين، شيخ محمد عمادالدين، ملا عبدا... عمادالدين، حجت الاسلام و المسلمين دكتر حسن روحاني رئيس جمهور محبوب، و چندين شخصيت بزرگ ديگر از اين منطقه برخاسته اند .
صنایع دستی و سوغات :
صنایع دستی شامل: قالی بافي، گليم بافي، حوله بافي، جاجيم بافي، روفرشي بافي مي باشد.
سوغات شامل: خربزه، انار، انجیر، بادام، گردو، سیب، گلابی، لبنيات، نان محلي، شيرمال مي باشد.
اماکن تاریخی و جاذبه های ديدني:
کاروانسرای لاسجرد
کاروانسرای تاریخی لاسجرد از کاروانسراهاي دوره عباسي است که از سمت غرب در ابتداي روستاي لاسجرد و بر روي گذرگاه شرق به غرب ايران و در مسير زيارتي، به طرف مشهد مقدس قراردارد.
این کاروانسرا از نوع کاروانسراهای دو ایواني و شامل حياطي وسيع با ۲۴ حجره در پيرامون مي باشد. دو ايوان زيباي کاروانسرا در غرب و شرق آن ساخته شده اند. در دو طرف ايوان غربي ۶ غرفه جهت سكونت مسافران ساخته شده است. ايوان شرقي كاروانسرا بلندتر از ايوان غربي است كه به وسيله دالاني به هشتي كاروانسرا منتهي مي شود. در دو ضلع هشتي دو ايوان دوطبقه وجود داردكه در پشت هر ايوان اتاق كوچكي ساخته شده است. قدمت و دوره تاريخي اين كاروانسرا صفوي مي باشد.
این بنا به شماره ملی ۱۹۹۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسيده است.
خانه حاج حشمت اللشکر(ابراهیم خان):
این بنا حدوداً در مرکز شهر سرخه واقع گردیده است. همانطور که از کتب تاریخي و گفته معمرين و فرم معماري بنا به دست مي آيد اين بنا متعلق به دوره قاجاراست. از آنجايي كه اين بنا خصوصي و مالك اصلي آن حاج حشمت خان پيوندي (حاكم وقت منطقه ) بوده، به همين جهت به خانه حاج حشمت معروف شده است.
خانه اصلی حشمت اللشکر(حشمت بزرگ) که به دست حاج معمار باشی سمنانی ساخته شده بود. اين مجموعه تاريخي شامل چهار منزل مسکوني ، دارالحكومه، باغ، حمام، مدرسه و .... بوده است كه اكنون دو خانه آن باقي مانده است. بادگيرهاي دو قلو برفراز اين بنا با تزئيناتي ناب از نمادهاي شهر سرخه است.
این بنا نماد معماری مناطق کویري است که به شماره ملي ۲۹۷۴۳ در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
آب انبار بیرون دژ:
در محله بیرون دژ و در کنار مصلی نماز جمعه(حسینيه شهدا) شهر سرخه قرار گرفته است.
این آب انبار منسوب به دوره قاجار است و از آب انبارهای بزرگ این شهر به حساب مي آيد. اين آب انبار را حاج حشمت اللشکر، که خود اهل سرخه بوده ساخته است. مخزن اصلي آن گنبد عظيمي، مخروطي شکل است، اين بنا بر اساس معماري سنتي خاص ناحيه كويري ساخته شده و پيرامون آن تا رأس گنبد، پله هاي مدوري احداث گرديده است. بر بالاي گنبد، بادگير كوچكي جهت عبور جريان هوا و خنك كردن آب به چشم مي خورد.
این بنا به شماره ملی ۴۴۳۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسيده است.
مسجد جامع و چهلستون:
تاریخ ساخت اولیه این بنا به قرن اول هجري نسبت داده مي شود. اين مسجد از دو شبستان مجزا مجاور هم يکي در جنوب و ديگري در شمال آن تشکيل شده است. شبستان جنوبي که مستطيل شكل مي باشد و محراب آن منتهي اليه سمت جنوب غربي بنا قرار دارد. در شمال اين شبستان راهرويي وجود دارد كه بر سردر اين راهرو، كاشيكاري معرقي به تاريخ ۱۳۴۵ ش كه بر روي آن بخشي از آيه ۱۸ سوره توبه قرآن كريم نوشته شده است به چشم مي خورد.
در گوشه جنوب غربی شبستان شمالی محراب ساده ای قرار دارد که بالاي آن بوسيله رسمي بندي گچي تزئين شده است.
مسجد چهلستون سرخه متعلق به قرن اول هجری است که یکی از شبستان هاي الحاقي به مسجد جامع سرخه بوده، که در بافت قديم شهر قرار گرفته است. از خصوصيات بارز اين بنا ستونهاي ظريف هشت ضلعي آجري و طاق هاي جناقي تند مي باشد كه از ۴۰ ستون اين بنا هم اينك ۳۲ ستون آن باقي است.
این بنا به شماره ملی ۲۳۲۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسيده است.
مسجد امام هادی سرخه:
این بنا در محله کلان سرخه و در مرکز این محله واقع شده است.
این مسجد منسوب به دوره قاجار است و در کنج جنوب غربی مسجد که محراب وجود دارد، یادگاري قديمي روي گچ نوشته اند که تاريخ تعمير و مرمت اين بنا را نشان مي دهد. لذا قدمت اين مسجد بيش از ۲۰۰ سال مي باشد. اين مسجد به شماره ۴۴۳۳ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
مسجد امام حسین سرخه:
این مسجد رو به روی حسینيه شهدا قرار گرفته است و منسوب به دوره قاجاريه است. پلان مسجد بر پايه مربع شکل گرفته است و هر يک از کنجهاي آن به يكي از ۴ جهت اصلي جغرافيايي تعلق دارد. در كنج جنوبي مسجد با محرابي مواجه هستيم كه در محل محراب قديمي مورد نوسازي قرار گرفته و با نماي سنگ كار شده است .فقط در نماي ورودي كاشيهاي هفت رنگ جديدي كار شده است كه تنها عامل تزئيني مسجد به شمار مي روند.
این مسجد به شماره ۵۶۵۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسيده است.
حمام بیرون دژ سرخه:
در محله بیرون دژ و در حوالی مسجد جامع و چهلستون قرار گرفته که قدمت آن به دوران اواخر زندیه و اوايل قاجاريه مي رسد.
این بنا و سایر حمام های قديمي شامل: رختکن، دهليز ارتباطي، گرمخانه، خزينه آب و تون مي باشد. اين حمام از دو حمام کوچک و بزرگ تشكيل شده كه حمام كوچكتر زنانه و حمام بزرگتر مردانه است. ديوارها از سنگ، ملات آهك و گچ و سقفها از آجر با اندود ساخته شده اند. سقفها همه گنبدي هستند و تويزهايي كه بر روي جرزها و پايه ها قرار گرفته اند آنها را استوار نگه مي دارند. اين حمام داراي طاق هاي ضربي است و بر ستون هاي قطوري استوار شده است.
این بنا به شماره ۴۴۲۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسيده است.
بقعه پیر غریب:
در ابتدای ورودی شهر سرخه از سمت سمنان(سمت راست جاده) قرار گرفته است.
به گفته اهالی محل این مکان متعلق به شخص خاصی نيست و جنبه اعتقادي آن بيش از همه در بين افراد مسن وجود دارد بدين صورت که نقل مي‌کنند اينجا مكاني است كه هر كس داراي مشكلي باشد و به آن توسل جويد غريبه اي كه براي همگان ناشناس است مي آيد و مشكل يا مشكلات را حل مي كند.
بنا به توصیف کوتاهی که در سفرنامه اعتمادالسلطنه از آن شده است درسه فرسخی سمنان دهکده سرخه است كه در واقع قصبه آبادي ميباشد و تقريبا هشتصد خانوار سكنه دارد. كاروانسرا خرابه از خشت و گل و كاروانسرائي آباد با ديوار كبري در اين دهكده است. در قبرستان سرخه بقعه ايست محقر معروف به پير غريب.
بنا بقعه ایست محقر و کوچک که از خارج به صورت پلان دایره و از داخل به صورت ۷ ضلعی كار شده است. ورود به آن از ضلع شرقي صورت مي‌گيرد و با كمي اختلاف سطح به كف داخلي بقعه مي‌رسيم. ديوارهاي داخلي در هر ضلع داراي طاقنمايي كشيده با فرم هاي نيم دايره است. همچنين داراي ايواني با طاق نيم دايره ميباشد. اين بنا داراي الحاقاتي نيز در شمال و جنوب خود ميباشد كه به صورت انباري استفاده مي شوند. مصالح اصلي به كار رفته در بناي فوق خشت و گل ميباشد و سطح داخلي بقعه و سطح خارجي آن با اندود گچ سفيد شده اند.
این بنا به شماره ۵۸۲۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسيده است.
آرامگاه شیخ محمود مزدقانی:
این بنا که مربوط به دوره ایلخانان مغول است در روستای مؤمن آباد و در مسير جاده اصلي به روستاي افتر و فيروزکوه واقع گرديده است.
این آرمگاه متعلق به شخصی به نام شیخ محمود مزدقاني که از شيوخ مسلمان و شيعه بوده و نقش مهمي در زمينه آموزش مردم در امور مذهبي ايفا مي‌کرده است که پس از وفات وي مقبره اي در محل كنوني ساخته شده است.
این بنا دارای یک ايوان و گنبدي رفيع و در طبقه بالا داراي غلام گردشهايي مي باشد. که داراي ۸ چله خانه و يک اتاق در ضلع شرقي بنا مي باشد.
این بنا به شماره ۱۳۱۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
آرامگاه شیخ علاء الدوله سمنانی:
احمد بن محمد بن احمد البیابانکی سمنانی را از لحاظ مقام ديني به لقب رکن الدين و به مناسبت خدمات جواني اش در دستگاه ديواني، به علاء الدوله ملقب ساخته اند.
بنای آرامگاه به دستور عمادالدین(جمال الدین) عبدالوهاب وزير سلطان محمد خدابنده از خشت خام بنا گرديده و شيخ خانقاهي بر آن افزود. بناي آرامگاه و خانقاه اين عارف مشهور بازمانده معماري اواخر قرن هفتم و اوايل قرن هشتم هجري است. ساختمان مفصل آرامگاه شامل دو قسمت است، قسمت اصلي بنا مربع شکل است و در گذشته گنبد عظيمي بر روي آن قرار داشته که در حال حاضر تنها يک فيلپوش زاويه جنوب غربي مقصوره آن باقي مانده است. قسمت دوم ايوان رفيع و بلند آرامگاه است كه رو به مشرق است. مزار شيخ در بيرون ايوان واقع شده است. آرامگاه شيخ علاءالدوله سمناني در روستاي صوفي آباد، واقع است.
این بنا به شماره ۳۲۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
امام زاده عبدالله و اسماعیل:
در دهستان لاسجرد در روستایی به نام امام زاده عبدالله(در شمال روستای ايج) قرار گرفته است.
بنا منسوب به دوره قاجار است و به گفته آقای خادم که پیرمرد مسنی از اهالي روستا است، جدش حاجي قاسم خادم، در راه سفر به زيارت امام هشتم(ع) در کاروانسراي لاسجرد خواب مي بيند که مردي نوراني او را فرمان مي دهد كه در روستاي امام زاده عبدالله، امام زاده اي است كه تو بايستي بناي آن را رونق بخشي. او نيز به آنجا مي رود و به ساخت بناي آرامگاه مشغول مي شود و از آن پس به زندگي در همان جا ادامه مي دهد و روستايي را تشكيل مي دهد. در داخل بقعه ۲ قبر مشاهده مي شود كه يكي مربوط به امام زاده عبدالله و ديگري مربوط به برادرش امام زاده اسماعيل است.
پلان(L) مانند، شکل کلی ساختمان است، ۲ گنبد چند وجهی در سمت شمال غربی بنا که مدفن اصلي امام زادگان در آنجا قرار دارد ساخته اند و براي رسيدن به اين قسمت بايستي از فضاي سرپوشيده اي گذشت كه از شرق و غرب به اين سالن راه دارد. به نظر ورودي اصلي در سمت شرق قرار دارد. كه پس از عبور از درگاه اين قسمت با كاربنديهايي مواجه مي شويم كه استخوانبندي يك ايوان ورودي را نشان مي دهد. مصالح به كار رفته از سنگ، ملات و آجر مي باشد كه ديواره ها از سنگ و ملات و سقفها و گنبدها از آجر ساخته شده اند.
این بنا به شماره ۴۴۲۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
بقعه امام زاده چهارتن ایج:
این بقعه در دهستان لاسجرد در روستای ایج قرار گرفته است.
بنا منسوب به دوره قاجار است و به گفته اهالی و نوشته های موجود در بقعه مدفن ۴ تن از امام زادگان اهل بیت به نامهاي امام زاده طاهر، امام زاده ظاهر، امام زاده زکي و امام زاده ابراهيم(ع) مي باشد.
بنا به صورت بقعه کوچک است و در ورودی آن در قسمت شمال و به ایوان جلویي بقعه باز مي شود. گنبد بقعه از داخل به وسيله فيلپوشهاي چهار کنج به دايره ختم شده است. مصالح به كار رفته در ساخت اين بنا از سنگ و ملات مي باشد. در داخل بقعه ضريح مشبك چوبي ديده مي شود كه با شبكه هاي مربع شكل ساخته شده است. فاقد هرگونه روزن و پنجره اي رو به بيرون است و روشنايي آن از طريق وسايل نفت سوز تأمين مي شود.
این بنا به شماره ۴۴۳۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
بقعه امام زاده شاه محمد زید:
این بقعه در دهستان لاسجرد در روستای جوین قرار گرفته است.
نقل است که جد تولیت فعلی آن آقای خادم به نام درويش حسين خواب نما مي شود که امامزاه شاه محمد زيد که از فرزندان امام حسين مجتبي(ع) است به اين سو بيايد و پيكر مطهر را دفن نمايد در همين حال فردي از سمنان به نام ميرمحمد خاني كه از تجار و ثروتمندان سمنان بوده نيز خواب نما مي شود و هر دو با هم به اين مكان مي آيند و درويش حسين و ميرمحمدخاني با خدم و حشم و كارگر و معمار اين بنا را مي سازند.
فرم کلی بنا بر پایه پلان مربع مستطیل ساخته شده که تشکيل شده از بقعه اصلي، سرسراي مجاور بقعه و مسجد. بناي بقعه كه بصورت هشت ضلعي منظم است و بر روي آن گنبدي دو پوسته قرار مي‌گرفته است. در قسمت جنوبي- ساختمان، سرسرا در قسمت مياني (غربي) و مسجد در قسمت شرقي آن قرار دارند. ورودي به بقعه و سرسراي آن از سمت شرق صورت مي‌گيرد. سقفها تماماً گنبدي هستند و بر روي تويزه هايي كه بار آنها بر روي جزرها و ستونها وارد مي آيد، قرار گرفته اند. بر سر در ورودي بقعه اصلي تزئينات گچبري ديده مي شود.
بر روی سردر ورودی بقعه اصلی گچبري‌هايي ديده مي شود که با نقوش گل و اسليمي تزئين شده اند نيز داراي ضريح چوبي مشبک مي باشد.
این بنا به شماره ۵۶۵۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
امام زاده شیخین:
در دهستان لاسجرد در روستای ایج قرار گرفته است.
بنا منسوب به دوره قاجار است. به گفته ریش سفیدان روستا، مدفن سه تن از خادمین و شيوخ بيت امام حسين(ع) به نامهاي شيخ حسين، شيخ احمد و شيخ محمود مي باشد و در داخل بقعه قبور ۳تن کاملاً مشهود است.
بنا به صورت بقعه کوچک و هشت وجهی ساخته شده است که ورودی آن در قسمت جنوب قرار دارد. گنبد بقعه نیز از نوع دو پوسته گسسته است. در ديوارها از سنگ و ملات و در گنبد از آجر استفاده شده است. اما زاده داراي ضريح مشبكي نيز مي باشد.
بنا دارای در چوبی است که اندکی منبت کاري ساده بر روي آن مشاهده مي شود.
این بنا به شماره ۴۴۲۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
غار (مغار) افتر:
این غار یکی از بزرگترين غارهاي آهکي شهرستان سرخه است که در روستاي افتر واقع شده است. در اين غار محصولات لبني دامداران افتر كه دوره ييلاق را در گورسفيد، طارم، كلارخان، افتر و امامزاده عبدالله سپري مي‌كنند، نگهداري مي‌شود. ظرفيت اين غار حدود ۲ هزار جلد محصولات لبني است. طول اين غار ۳۰۲ متر و عرض آن حدود ۱۲ متر است و ارتفاع آن از ۴۰ سانتي‌متر تا ۵ متر متغير است. در اين غار گونه‌هاي جانوري مشاهده نمي‌شود ولي در دامنه بيرون غار، چند گونه گياهي بومي از خانواده گندميان، گون، كلاه ميرحسن، اسپند، اسپرس كوهي، زرشك و ... وجود دارد. اين غار از گذشته به عنوان يخچال طبيعي براي حفظ محصولات دامي مورد استفاده اهالي بوده و در بين اهالي به «مغار افتر» معروف است. وجود تخته سنگ‌هاي گچ و آهك، سكوهاي مناسبي براي قرار دادن پوست احشام فراهم كرده است.
این غار به شماره ۱۳۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
منطقه شکار ممنوع خنار:
این منطقه حفاظت شده با وسعت بیش از ۳۶ هزار هکتار در شمال شهرستان سرخه و در دامنه های البرز، به ((سرزمين باريجه)) معروف است. گونه هاي گياهي منطقه شامل: کما و باريجه، اٌرس، زرشک، آويشن و سريش، اسپند، بومادران، گياهان پيازي، تيره نعناعيان مي باشند. گونه هاي جانوري آن گرگ، روباه، گربه وحشي، خوك وحشي، خرگوش، شغال، خرس قهوه اي، كل و بز، قوچ و ميش و ..... هستند. عمده پرندگان منطقه را گنجشك سانان ، كبك ، كبك دري ، كبوتر صحرايي ، تيهو و پرندگان شكاري تشكيل مي دهد.
چشمه های معدنی:
چشمه معدنی آبگرم، در ۳۵ کیلومتری شمال شرقي شهر سرخه قرار دارد. اين منطقه بين ۳۵ درجه و ۳۵ دقيقه تا ۳۵ درجه و ۴۵ درجه دقيقه عرض شمالي و ۵۳ درجه و ۹ دقيقه تا ۵۳ درجه و ۲۰ دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ واقع شده است که شامل ۵ چشمه مي باشد.
چشمه معدنی تلخاب ، این چشمه در ۶ کیلومتري شمال غربي روستاي لاسجرد واقع شده است. تلخاب شامل دو چشمه است که محدوده اي استخري شکل را به وجود آورده كه طول آن ۲۰ متر و عرض آن ۱۲ متر است. به علت فراواني گوگرد در آب اين چشمه معدني آب آن تلخ و غير قابل شرب است. مردم در فصل تابستان براي درمان سردرد، درد چشم، يرقان، كهر، زردي و رفع گرمي بدن به آنجا مي روند. از ديگر چشمه هاي طبيعي نزديك لاسجرد مي توان چشمه شاه زاده محمد زيد (ع) را نام برد كه در آبادي شاه زاده محمد زيد (ع) و آب آن بيشتر در فصل هاي بهار و تابستان به مصرف كشاورزي مي رسد. ساكنان شهرستان هاي سمنان و سرخه و اهالي روستاي لاسجرد در فصل تابستان براي گذران اوقات فراغت و زيارت بقعه متبركه امام زاده شاه محمد زيد، به اطراف چشمه مي روند و از طبيعت زيبا و هواي مطبوع و معتدل آن بهره مي برند. چشمه امام زاده عبدالله (ع) نيز از نزديكترين چشمه ها به لاسجرد است كه در شمال روستاي امام زاده عبدالله (ع) قرار دارد.
دیگر آثار تاریخی و جاذبه هاي طبيعي شهرستان سرخه:
آسیاب چهارم حاج وردی(شمال شهر سرخه)، مسجد روستای بيابانک، بقعه امام زاده سيدعلي اکبر و سيد رضا(ع) و خانه ساساني روستاي لاسجرد، بقعه امام زادگان قاسم، طاهر و علي(ع) و خانه سلطان در روستاي افتر، محراب سلجوقي روستاي جوين، آرامگاه امام زاده علي بن جعفر(ع) بيابانک، بقعه شاه مردان عبدا... آباد، قلعه هاي تاريخي جهان آباد، بيابانك و لاسجرد، چشمه هاي معدني: شورآب، چالدان، هواخورسو، نمك دره، دشت آشني، مرگ چمن، كوير جنوب سرخه، يخچال هاي طبيعي، قنات ها، آسياب ها و ....
|